Quy trình tạc tượng bằng gỗ
Để làm ra được một tác phẩm tượng bằng gỗ đẹp, có hồn, đòi hỏi người thợ ngoài tay nghề ra phải có sự am hiểu về gốc tích, lịch sử của các vị Phật, Thánh, … Đặc biệt, người thợ phải là người có tâm, toàn tâm toàn ý để tạc tượng, có như vậy bức tượng làm ra mới toát nên được vẻ đẹp vốn có của nó. Sau đây, Đồ Thờ Việt sẽ chia sẻ với các bạn quy trình tạc tượng bằng gỗ.
Chọn gỗ
Chọn gỗ là khâu quan trọng để đục tượng. Từ xa xưa tượng phật hay được làm bằng gỗ mít, đây là chất liệu thường được sử dụng trong các đình chùa. Ngày nay tượng phật có thể được làm từ nhiều loại gỗ cao cấp như gỗ trắc, gỗ mun, gỗ hương thậm chí là gỗ sưa và hoàng đàn. Tùy vào khả năng tài chính và nhu cầu sử dụng.
Tạc tượng
Dụng cụ đo đạc duy nhất trong tay người thợ tạc tượng là dây đo và một “thước tầm”.
Từ gỗ ban đầu, các nghệ nhân đo thể tích để cắt phần gỗ: chiều cao, chiều ngang và bề dày
Sau đó các mẫu gỗ được cắt “dưỡng” – hình mẫu cắt theo “công tua” hai chiều: chiều nghiêng (là chiều nhìn mặt bên tượng) và chiều đứng (là chiều nhìn chính diện).
Đầu, mặt tượng bao giờ cũng được gia công trước tiên. Đục phác thảo các khối mũ rồi trán, mũi, môi, v.v…
Các nghệ nhân thường làm theo lối “chắc ăn” bằng cách thực hiện đó là phân đôi khối đầu, thường lấy đường vạch thẳng bổ giữa sống mũi, xong đục một bên mặt trước; tiếp đó lấy sống mũi làm trục đối xứng, cuối cùng đục nốt nửa phần còn lại và đối chiếu với các chi tiết bên kia cho đối xứng.
Trên khuôn mặt tượng, các nghệ nhân cũng phân chia ra thành từng mảng, từng diện: khoảng cách giữa hai con mắt, nhất là từ chân tóc tới chân mày, chiều dài của sống mũi, bề rộng của cánh mũi, hoặc khoảng cách giữa môi trên và môi dưới, từ môi dưới tới cằm, hay độ dày của môi.v.v…
Tai Phật thường to và chảy, phải tính đặt cân đối phù hợp với khoảng cách từ chân tóc tới cằm, có khi tai tượng Phật chạm vai.
Sau khi đục sơ khai để phác thảo tượng (đục phác lấy dáng chung) một lượt suốt từ diện đến bệ, đến khâu đục chi tiết, những người thợ tạc tượng cũng thể hiện dần từng bộ phận. Khâu này được coi là bước quan trọng nhất trong cả quá trình hoàn thành một pho tượng. Trong khi đục vẫn phải phân chia những mảng khối, từng khoảng cách và đảm bảo những tỷ lệ “quân bình”, cân xứng.
Cuối cùng là khâu gọt tượng, nạo tượng, rồi đánh giấy ráp cho nhẵn pho tượng.
Lưu ý, trong khi gọt người thợ mỹ nghệ sẽ sử dụng loại đục dẹt, mỏng để tách từng chi tiết sao cho các mảng các khối (chân tay và các ngón của tượng) khỏi “dính” vào nhau; và thể hiện kỹ những đường lượn, những mảng miếng (chỗ nào nổi rõ cần làm nét, làm nổi bật ra, chỗ nào phải “dìm”, phải ẩn đi).
Gọt nạo được coi là khâu hoàn chỉnh phần gỗ trước khi chuyển sang phần sơn.
Việc sơn cũng cần tỉ mỉ, cẩn thận và chau chuốt để thể hiện hồn của bức tượng
Sơn son thếp vàng – bạc
Tượng gỗ sau khi đục xong sẽ được phủ ra ngoài một lớp đất phù sa tinh luyện trộn với sơn ta, hom toàn bộ pho tượng rồi bó bằng sơn sống.
Sau mỗi công đoạn đều phải mài tượng bằng đá và nước, cứ sơn lên rồi lại mài đi, rồi lại sơn lên… cứ thế lặp lại đến bao giờ thấy bề mặt tượng phật phẳng nhẵn và mọng lên thì bắt đầu được sơn thếp.
Lớp sơn then màu đen được phủ lên đầu tiên và được phủ nhiều lần để chúng ngấm cả vào lớp đất hom phủ trên bề mặt trước đó. Lớp sơn tiếp theo là lớp sơn cánh gián rất mỏng để dát vàng và bạc. Thông thường vàng và bạc được dát theo lối vẩy cá.
Ở Việt Nam làng nghề mỹ nghệ sơn đồng nổi tiếng với nghề đục, trạm khắc tượng phật với nghệ thuật sơn son thếp vàng không ở đâu sánh bằng. Đây chính là điểm quan trọng để tạo nên thương hiệu đồ thờ sơn đồng vang tiếng khắp trong nước và ngoài nước hiện nay.
